Waarom automatiseren dé oplossing biedt voor de "dat gaat niet"-mentaliteit rondom de arbeidsmarktproblematiek

Wilthagen en Ballafkih doen hun verhaal bij NOS, dat zich stort op de oververhitte arbeidsmarkt. Oplossingen voor deze lastige arbeidsmarkt zoeken ze binnen de huidige werkende bevolking van de Nederlandse samenleving. "We willen alles houden zoals het is, maar er mogen geen mensen bijkomen en we willen ook nog groeien. Dat gaat niet", aldus Ballafkih. Dat de arbeidsmarkt niet spontaan kan groeien, is duidelijk. Dat Nederland momenteel te weinig werkende mensen heeft om het personeelstekort op te vangen ook. De arbeidsmarktexperts komen daarom met vier oplossingen, maar reppen geen woord over automatiseren.

Oplossingen voor structureel personeelstekort

Eén van de kenmerken van de Nederlandse arbeidsmarkt is dat er relatief veel deeltijd gewerkt wordt. Een deel van het personeelstekort kan opgevangen worden wanneer deze deeltijdwerknemers fulltime aan de slag gaan. Het kan zijn dat medewerkers die nu deeltijd werken geen zin hebben om voltijd aan de slag te gaan, of dat de thuissituatie het niet toelaat, bijvoorbeeld. "Dan moeten we inleveren qua brede welvaart en niet zeuren als scholen dichtgaan", aldus het perspectief van Wilthagen. "Door toeslagen en belastingen is het niet altijd zo dat als je meer werkt, je ook meer verdient", voegt hij daaraan toe. Een extra voltijdsbonus zou hierin meehelpen, maar de belasting op inkomens kan ook verlaagd worden.

Oplossing nummer twee is het betrekken van buitengesloten groepen bij de werkende bevolking. "Er is hier relatief veel arbeidsmarktdiscriminatie", constateert Wilthagen. Daarmee doelt hij op mensen met een arbeidsbeperking of een migratieachtergrond, of zelfs 55-plussers, die niet meer aan de bak komen. Deze groepen kunnen in theorie een onderdeel van de arbeidsbevolking vormen, maar kunnen dus geen baan vinden. Om werkgevers te dwingen om werknemers van deze buitengesloten groepen aan te nemen vanuit de overheid is geen goed idee. Volgens Ballafkih werkt dat namelijk juist averechts. Het moet dus echt uit de werkgevers zelf komen. De twee experts scharen asielzoekers ook onder een groep in de arbeidsbevolking die nu nauwelijks tot niet benut wordt, en verlichting kan bieden.

Optie drie is om hogere lonen, vaste contracten en betere roosters te bieden. Kortom, zorg dat de arbeidsvoorwaarden aantrekkelijk genoeg zijn voor werknemers om aan het werk te gaan en meer uren per week te draaien. In sommige sectoren liggen de lonen dusdanig laag dat een overstap naar zo'n sector mensen heel veel levenscomfort kost. Maakt de overheid een werkplek in deze sectoren aantrekkelijker dan kan het sector-gerelateerd personeelstekort in ieder geval bestrijden. Wel blijft het probleem over de economie in zijn geheel met deze oplossing bestaan.

Een laatste alternatief, dat vooral gebouwd is op het aanpassen van de arbeidsbevolking, is het vergroten van de arbeidsmobiliteit. Ballafkih wil mensen op de juiste plek krijgen en benadrukt dat beroepen als lifecoach en YouTuber voor de economie niet van groot belang zijn. "De overheid moet keuzes maken, maar gaat die discussie niet aan", stelt hij. Wilthagen wil vooral jong talent stimuleren om richtingen op te gaan waarvan nu al duidelijk is dat er een groot tekort heerst aan arbeidskrachten. "Maak een opleiding zonnepanelenlegger gratis of richt hun studieschuld anders in."

Waarom wordt automatiseren niet overwogen?

In de lijst van NOS komt automatiseren wel voor als suggestie, maar Wilthagen en Ballafkih branden hun vingers er niet aan. Waarom zij in automatiseren geen geschikte oplossing zien, is een raadsel. Al helemaal omdat in bepaalde sectoren de administratieve druk bijzonder hoog ligt. Processen die niet meer met de hand gedaan hoeven te worden, blijven handmatig gedaan worden. Organisaties kunnen voltijdwerknemers uitsparen door deze processen over te laten aan een digitale workforce - softwarerobots.

Deze vrijgespeelde voltijdwerknemers kunnen dan weer ingezet worden op een andere afdeling, wat over de breedte van de sector personeelstekort kan verminderen. Automatiseren aan de hand van softwarerobots is inmiddels dus een oplossing geworden die niet alleen voor bedrijven zelf aantrekkelijk is, maar voor de samenleving in zijn geheel. Toch lijkt de digitalisering van bedrijfsprocessen niet de voorkeur te genieten boven andere oplossingen die gericht zijn op het maximaliseren van de huidige arbeidsbevolking.

De eerste reden hiervoor kan zijn dat automatiseren echt gezien kan worden als een externe factor wanneer we de arbeidsbevolking onder de loep nemen. Dat zou het echter alleen maar aantrekkelijker moeten maken als alternatief, naast het feit dat daar het probleem dus al zit: zie softwarerobots als een verlenging van werkend Nederland, niet als externe factor. Ongeacht wat er op de arbeidsmarkt gebeurt, zit je als sector, bedrijf of industrie namelijk goed wanneer zo'n automatiseringsslag gemaakt wordt. Ook vrezen sommige werknemers voor hun baan wanneer oplossingen als RPA geïntroduceerd worden. Naast het feit dat softwarerobots doorgaans geen banen overnemen, maar vooral de onprettige klussen verwerken, is dit met de huidige arbeidskrapte vooral een luxeprobleem.